ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ : Η ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ

Τρία εκατομμύρια τόνοι οικιακών απορριμμάτων παράγονται ετησίως στην Ελλάδα.
Τα απορρίμματα αυτά αρκούν για να καλύψουν με τον όγκο τους την εθνική οδό από το Ναύπλιο ως την Αλεξανδρούπολη, με ένα στρώμα ύψους ενός μέτρου!
Αν σ'αυτά προσθέσουμε και τις χιλιάδες τόνους βιομηχανικών και νοσοκομειακών αποβλήτων, καθώς και τις ακόμη μεγαλύτερες ποσότητες των αδρανών υλικών που καταλήγουν στις χωματερές, εύκολα καταλαβαίνει κανείς γιατί η διαχείριση των απορριμμάτων έχει εξελιχθεί σε εφιάλτη της τοπικής αυτοδιοίκησης.
Η χρόνια αδράνεια πολλών υπευθύνων και οι διαρθρωτικές αδυναμίες των περιφερειακών οργάνων της διοίκησης, όχι μόνο συσσωρεύουν τα προβλήματα, αλλά έχουν αυξήσει δραματικά τις περιβαλλοντικές συνέπειες και έχουν οδηγήσει σε κοινωνικές συγκρούσεις υπερτοπικού χαρακτήρα.
Η έλλειψη οργάνωσης και υποδομής στο τοπικό επίπεδο έχει ως αποτέλεσμα την απευθείας πολλές φορές απόρριψη των σκουπιδιών σε χαράδρες, σε ποτάμια, στη θάλασσα ή στον πιο πρόχειρο δημόσιο ή απερίφρακτο χώρο.
Μια πρώτη απόπειρα καταγραφής αναφέρει σχεδόν 3.000 χωματερές σ'ολόκληρη τη χώρα, το 70% των οποίων είναι τελείως ανεξέλεγκτες, δεν πληρούν ούτε τις στοιχειώδεις προδιαγραφές και οι οποίες, παρόλα αυτά, δέχονται πάνω από ένα εκατομμύριο τόνους απορριμμάτων το χρόνο.
Η διαπίστωση των παραπάνω αδιεξόδων φαίνεται να έχει γίνει πλέον κοινή συνείδηση και από πολλές πλευρές υπάρχει πίεση για άμεσες και αποτελεσματικές λύσεις. Δυστυχώς όμως, τις περισσότερες φορές οι προτάσεις ή οι απόπειρες εξεύρεσης λύσεων κινούνται στην ίδια πάντα λογική, αυτήν δηλαδή που θέλει τα οικιακά απορρίμματα "άχρηστα" και ανεπιθύμητα πραπροϊόντα ενός ευγενούς κατά τα άλλα πολιτισμού, και τα οποία πρέπει με κάθε θυσία να απομακρυνθούν -τουλάχιστον- από τη δημόσια θέα.
Έτσι δεν είναι τυχαίο συχνά ασχολούμαστε κυρίως με το λεγόμενο νοικοκύρεμα και σχεδόν καθόλου με την ουσία και κυρίως χωρίς πρόβλεψη για το μέλλον. Συνήθως, ενώ θεωρητικά δεχόμαστε την ανακύκλωση, τη θεωρούμε πολυτέλεια για τις δικές μας συνθήκες.
Μια απ τις λύσεις που συχνά προτείνονται, ιδιαίτερα για τα οικιακά και τα νοσοκομειακά απορρίμματα, αλλά συχνά και για τα βιομηχανικά απόβλητα, είναι η καύση ή όπως αλλιώς λέγεται η θερμοκαταστροφή τους.
Πολλοί πέφτουν θύματα της παραπλανητικής διαφήμισης των εταιρειών οι οποίες προσπαθούν να αποκρύψουν τους κινδύνους με τους οποίους η μέθοδος αυτή απειλεί το περιβάλλον και την υγεία των ανθρώπων μέσω της εκπομπής ιδιαίτερα τοξικών ρύπων, όπως είναι οι διοξίνες και εκατοντάδες άλλες χλωριωμένες ενώσεις.
Εξάλλου, τα ενεργειακά οφέλη από την καύση είναι σχετικά μικρά αν τα συγκρίνουμε με το περιβαλλοντικό και το επενδυτικό κόστος, πράγμα που κάνει έτσι κι αλλιώς την όλη επιχείρηση ασύμφορη για τα ελληνικά δεδομένα.
Η ανακύκλωση,έχει περάσει πλέον στη συνείδηση των περισσότερων πολιτών ως μια θετική διέξοδος για τη διαχείριση των απορριμμάτων. Δυστυχώς όμως στην Ελλάδα, η μέθοδος αυτή έχει σχεδόν ταυτιστεί με την απλή συλλογή του χαρτιού και του αλουμινίου από τα αναψυκτικά, και οι περισσότερες προσπάθειες έμειναν στο στάδιο των πιλοτικών προγραμμάτων, τόσο από τους δήμους, όσο και από τους ιδιώτες. Απουσίασαν οι ολοκληρωμένες θεωρήσεις και κυρίως η εξασφάλιση της αγοράς για την προώθηση των πρώτων υλών από τα χρησιμοποιούμενα προϊόντα.
Για πολλά υλικά, όπως για παράδειγμα το γυαλί, η απορρόφησή του από τις δύο υπάρχουσες βιομηχανίες είναι προβληματική, και το κόστος μεταφοράς του τεράστιο, ιδιαίτερα από την περιφέρεια. Σε ότι αφορά στο χαρτί, παρά τα σχετικά ικανοποιητικά (με δεδομένη την έλλειψη ολοκληρωμένου σχεδιασμού) ποσοστά συλλογής τόσο από ιδιώτες όσο και από ποικίλους φορές, η τιμή της αγοράς από τις χαρτοβιομηχανίες έχει μεγάλες διακυμάνσεις, οι απαιτήσεις για την ποιότητα της χαρτόμαζας συχνά δεν μπορούν να ικανοποιηθούν και εν τέλει το κόστος από την όλη επιχείρηση είναι συνήθως τόσο υψηλό, που καθιστά προβληματική την οικονονική βιωσιμότητα των φορέων διαχείρισης. Οι περισσότεροι, ύστερα από ένα πρώτο διάστημα ευφορίας, συνήθως εγκαταλείπουν την προσπάθεια. Στην περίπτωση τέλος του αλουμινίου τα πράγματα είναι κάπως καλύτερα. Σ' αυτό συνέβαλε σημαντικά η εμπλοκή των εταιρειών εμφιάλωσης καθώς και η εισαγωγή κάποιων κανόνων στην κατασκευή και τη σύνθεση των συσκευασιών.
Η εισαγωγή του όρου "ανακυκλώσιμο" αντανακλά την ανάγκη παραγωγής υλικών συσκευασίας που να διευκολύνουν όλα τα στάδια της ανακύκλωσης από τη διαλογή στην πηγή, μέχρι τις μονάδες "αναγέννησης".
Σημαντικό είναι βέβαια το πρόβλημα της παρουσίας τοξικών (μπαταρίες, φαρμακευτικά παρασκευάσματα, χημικά φωτογραφείων κ.λ.π) στα οργανικά απορρίματα.). Τα τοξικά υλικά στα σκουπίδια δεν επιβαρύνουν μόνο το περιβάλλον (το έδαφος, την ατμόσφαιρα και τα νερά) αλλά δυσκολεύουν και την παραγωγή εδαφοβελτιωτικού (κομπόστ) που μπορεί να παραχθεί είτε σε μικρή είτε σε μεγάλη κλίμακα.
Το πρώτο πράγμα λοιπόν που θα έπρεπε να κάνει μια δημοτική ή διαδημοτική επιχείρηση, αλλά και κάθε άλλος οργανισμός που σκοπεύει να ασχοληθεί σοβαρά με την ανακύκλωση, είναι μια ολοκληρωμένη και υπεύθυνη διερεύνηση του πεδίου εφαρμογής του προγράμματος.
Αυτό σημαίνει πριν απ' όλα τεχνικο-οικονομική μελέτη του αντικειμένου, με βάση τις τοπικές συνθήκες και ιδιαιτερότητες.
Η μελέτη αυτή θα πρέπει να περιλαμβάνει την εκτίμηση των δυνατοτήτων στη φάση της συλλογής, την αξιολόγηση των προσφορών για την απορρόφηση των υλικών που προορίζονται για ανακύκλωση, τον υπολογισμό του κόστους σε σχέση με το αναμενόμενο όφελος, και φυσικά, να καταλήγει σε προτάσεις υλοποίησης που θα πρέπει να εμπεριέχουν τους τρόπους αντιμετώπισης των οργανωτικών προβλημάτων καθώς επίσης και αυτών της χρηματοδότησης.
Σε ένα άλλο επίπεδο, οι προσπάθειες θα πρέπει να επεκταθούν στα ζητήματα ευαισθητοποίησης, πληροφόρησης και διαπαιδαγώγησης του κοινού, καθώς και στη δημιουργία μιας νέας αγοράς για τα προϊόντα που προέρχονται από ανακυκλωμένα υλικά.
Κάτι που ξεπερνά βέβαια τα όρια για τις δυνατότητες των φορέων με περιορισμένη εμβέλεια, αποτελεί όμως προϋπόθεση για το ξεπέρασμα της προσωρινότητας που χαρακτηρίζει τις μέχρι σήμερα πρωτοβουλίες.
Μια τυπική ανάλυση των απορριμμάτων της Αθήνας και άλλων αστικών κέντρων, δείχνει ότι το 50% περίπου του φορτίου των απορριμματοφόρων αποτελείται από οργανικά υλικά (κατάλοιπα τροφίμων δηλαδή), τα οποία θα μπορούσαν υπό προϋποθέσεις να μετατραπούν σε χρήσιμο λίπασμα και εδαφοβελτιωτικό, ενώ ένα ποσοστό 40% είναι υλικά συσκευασίας (δηλ. χαρτί, γυαλί και μέταλλα).
Θεωρητικά λοιπόν το 90% των απορριμμάτων μπορεί να ανακυκλωθεί, ενώ το υπόλοιπο 10% αποτελείται από αδρανή κυρίως υλικά (υφάσματα, ξύλο κλπ), που μπορούν να καταλήξουν σε χώρους διάθεσης χωρίς σοβαρά περιβαλλοντικά προβλήματα.
Παράλληλα όμως με την ανακύκλωση, απαιτείται η ανάπτυξη μιας πολιτικής με στόχο τη μείωση του όγκου των απορριμμάτων και ιδιαίτερα των συσκευασιών μιας χρήσης.
Δεδομένου μάλιστα ότι η συσκευασία αποτελεί το 40% (ή και 60% σε ορισμένες περιπτώσεις όπως οι τουριστικές περιοχές το καλοκαίρι) του όγκου των σκουπιδιών, τα περιθώρια παρέμβασης είναι τεράστια.
Στο πλαίσιο μιας τέτοιας πολιτικής, ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δοθεί στα χλωριωμένα πλαστικά PVC που ευθύνονται για την έκλυση τοξικών ουσιών όταν τα σκουπίδια καίγονται σε ελεγχόμενους ή μη χώρους.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θέσει ως στόχο την ανάκτηση και συλλογή του 90% των υλικών συσκευασίας και την ανακύκλωση του 60% τουλάχιστον αυτών των ποσοτήτων ως το τέλος του αιώνα.
Πιστεύουμε πως είναι απολύτως εφικτό και ρεαλιστικό να επιτύχουμε ανακύκλωση (και λιπασματοποίηση) του 75% τουλάχιστον του συνολικού όγκου των απορριμμάτων και αυτός θα έπρεπε να είναι ο στόχος για την ερχόμενη δεκαετία.
Για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος θα πρέπει να γίνουν τα παρακάτω βήματα που άλλωστε προβλέπονται από τον πρόσφατα ψηφισθέντα νόμο 2939 ο οποίος αποτελεί εναρμόνιση με την αντίστοιχη Κοινοτική Οδηγία:

1 Εναλλακτική διαχείριση συσκευασιών:
Συνεργασία με το ή τα συστήματα που θα λάβουν έγκριση από την Επιτροπή Παρακολούθησης Εναλλακτικής Διαχείρισης (ΕΠΕΔ) για να αναπτύξουν εντατικά προγράμματα διαλογής στην πηγή όλων των συσκευασιών (χαρτιά, πλαστικά, μέταλλα & γυαλιά).
Τέτοια προγράμματα θα οργανωθούν σε τουλάχιστον 20 μεγάλες πόλεις της χώρας από το 2002 έως το 2005.
Μέσα στις πόλεις αυτές είναι πολλοί ή όλοι οι δήμοι του λεκανοπεδίου της Αττικής και οι δήμοι του συνδέσμου ΟΤΑ Μείζονος Θεσσαλονίκης.
Το σημαντικό είναι ότι με βάσει το νόμο 2939 τα προγράμματα θα χρηματοδοτηθούν από τα συστήματα υλοποίησης, τα οποία με τη σειρά τους με βάσει το νόμο 2939 θα χρηματοδοτηθούν από τις υπόχρεες εταιρείες που παράγουν συσκευασμένα προϊόντα.
Η συνεργασία των ΟΤΑ με τα συστήματα μπορεί να περιλαμβάνει πάρα πολλά θέματα και οι ΟΤΑ να έχουν μεταξύ των άλλων και οικονομικά οφέλη.

2 Εναλλακτική διαχείριση άλλων προϊόντων:
Συνεργασία με τα συστήματα που θα λάβουν έγκριση από την Επιτροπή Παρακολούθησης Εναλλακτικής Διαχείρισης (ΕΠΕΔ) για να αναπτύξουν προγράμματα εναλλακτικής διαχείρισης μετά τη χρήση τους των εξής προϊόντων: οχήματα, λάστιχα οχημάτων, μπαταρίες, ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά προϊόντα, έπιπλα κ.α.
Και στην περίπτωση των άλλων προϊόντων με βάσει το νόμο 2939 τα προγράμματα θα χρηματοδοτηθούν από τα συστήματα υλοποίησης, τα οποία με τη σειρά τους με βάσει το νόμο 2939 θα χρηματοδοτηθούν από τις υπόχρεες εταιρείες που παράγουν η εισάγουν τα σχετικά προϊόντα.
Η συνεργασία των ΟΤΑ με τα συστήματα μπορεί να περιλαμβάνει αρκετά θέματα και οι ΟΤΑ να έχουν και πιθανά οικονομικά οφέλη.

3 Παραγωγή compost στο σπίτι:
Εφαρμογή στην αρχή πιλοτικών και εν συνεχεία εκτεταμένων προγραμμάτων κομποστοποίησης με τοποθέτηση μικρών κάδων κομποστοποιητών στις κατοικίες / πολυκατοικίες που διαθέτουν ελάχιστο ανοικτό χώρο (με χώμα) "3 τετραγωνικά μέτρα".
Το compost παράγεται και διατίθεται μέσα στις κατοικίες και έτσι μειώνονται τα παραγόμενα απορρίμματα.

4 Εναλλακτική διαχείριση επικίνδυνων οικιακών απορριμμάτων:
Επεξεργασία προγράμματος εναλλακτικής διαχείρισης των επικίνδυνων οικιακών απορριμμάτων.
Πιθανά με ειδικά διαμορφωμένους κάδους σε κεντρικά σημεία των γειτονιών και περιοδική συλλογή από τους ΟΤΑ. Πρόνοια για την τελική διαχείριση και διάθεση των υλικών. Χρηματοδότηση από ΚΠΣ ή απ΄ ευθείας από ευρωπαϊκά προγράμματα.

5 Οργάνωση προγραμμάτων ενημέρωσης:
Για την επιτυχία των προγραμμάτων διαλογής στην πηγή θα πρέπει να οργανωθούν εκτεταμένα προγράμματα ενημέρωσης. Τα προγράμματα ενημέρωσης με βάσει το νόμο 2939 μπορούν να χρηματοδοτηθούν και αυτά από τα συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης των αντίστοιχων προϊόντων.
Τα προγράμματα ενημέρωσης για την παραγωγή compost στο σπίτι θα πρέπει να χρηματοδοτηθούν με πόρους που θα βρουν οι ΟΤΑ.

6 Διαμόρφωση πολιτικής των ΟΤΑ για τα απορρίμματα:
Η πολιτική αυτή μπορεί να περιλαμβάνει επεξεργασία προτάσεων, κανονιστικών διατάξεων, κινήτρων και αντικινήτρων, τρόπος υπολογισμού των δημοτικών τελών, για την αποφυγή παραγωγής απορριμμάτων.
Θα πρέπει επίσης να περιλαμβάνει μια ευρεία επιχείρηση ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης των πολιτών και των παραγωγών, ιδιαίτερα μέσω της τηλεόρασης, των Δημοτικών Διαμερισμάτων και του Internet.

Για να γίνει επίσης δυνατή η εφαρμογή των παραπάνω, απαιτείται η δημιουργία υποδομής στην περιφέρεια. Στις περιοχές εκτός του άξονα Αθήνα-Θεσσαλονίκη-Κομοτηνή, υπάρχει σήμερα μεγάλη έλλειψη μονάδων (ακόμη και μικροεμπόρων) που να παραλαμβάνουν υλικά για ανακύκλωση, ενώ απουσιάζουν οι εγκαταστάσεις για συλλογή και ανακύκλωση υλικών όπως τα χρησιμοποιημένα ορυκτέλαια, τα ελαστικά, ορισμένα είδη πλαστικού, κλπ.
Η κατάσταση αυτή συνεπάγεται, αφενός μικρά ποσοστά ανακύκλωσης, αφετέρου μεγάλες διαδρομές που αυξάνουν το κόστος και δημιουργούν νέες περιβαλλοντικές επιβαρύνσεις.
Όλα τα παραπάνω δεν αφορούν βέβαια κάποιο μακρινό μέλλον, αλλά αποτελούν επιτακτική ανάγκη για το σήμερα. Κι αυτό, τόσο γιατί το πρόβλημα των σκουπιδιών έχει προσλάβει δραματικές και οριακές διαστάσεις, όσο και γιατί για πρώτη φορά υπάρχουν επαρκείς πόροι για μια ορθολογική και βιώσιμη διαχείριση των απορριμάτων.
Το πρόβλημα δεν είναι οικονομικό, ούτε αυστηρά τεχνικό.

Είναι κυρίως πρόβλημα προσανατολισμού και εφαρμογής στην πράξη της αρχής "ο ρυπαίνων πληρώνει".
Με άλλα λόγια η σημερινή ριζοσπαστική πρόταση δεν είναι η ενοχοποίηση των πολιτών ή του κράτους, αλλά η ενεργοποίηση των μηχανισμών της αγοράς και η αλλαγή των καταναλωτικών μοντέλων.